معرفی چهارده شطرنج باز برتر و نابغه تاریخ

معیارهای ما برای انتخاب چهارده شطرنج باز برتر و نابغه تاریخ از میان فاکتورهای مختلفی شامل برتری آنها مقابل شطرنج بازان معاصر خود، مدت زمانی را که در اوج گذرانده اند، تاثیراتی که بر دنیای شطرنج داشته اند و استعداد شخصی و نبوغشان برگزیده شده اند. پس با اعوجاج همراه باشید تا بهترین شطرنج باز دنیا را معرفی کنیم.

زیگبرت تاراش (Siegbert Tarrasch)، شطرنج‌باز برجستهٔ آلمانی گفته: «خیلی‌ها در شطرنج استاد شده‌اند، اما هیچ‌کس استادِ شطرنج نشده است.»

۱- ویلهلم اشتاینیتز (۱۸۳۶- ۱۹۰۰) اتریش

ویلهلم اشتاینیتس به مدت ۸ سال حاکم مطلق مسابقات قهرمانی جهان (۱۸۹۴ – ۱۸۸۶) بود که البته بعضی از تاریخ‌نویسان شطرنج او را از سال ۱۸۶۶ و پس از شکست دادن آدولف اندرسون به‌عنوان قهرمان جهان می‌شناسند. اشتاینیتس نه‌تنها به دلیل قهرمانی‌هایش بلکه به دلیل کمک‌های شایان توجهی که به پیشرفت شطرنج مدرن کرده است، کاملاً استحقاق رتبه‌اش در این لیست را دارد.

در سال ۱۹۷۳ او شیوه جدید بازی پوزیسیونی و علمی را دربازی‌اش به نمایش گذاشت که با شیوه تمام تهاجمی سنتی آن روزگار کاملاً در تضاد بود و به همین دلیل بسیاری شیوه او را بزدلانه تلقی می‌کردند که البته این شیوه در اوایل دهه ۹۰ به‌عنوان شیوه برتر بازی شطرنج شناخته شد و نزد شطرنج‌بازان نسل جدید عمومیت یافت.

اشتاینیتس در اوایل ۲۰ سالگی در سراسر اروپا به شکل حرفه‌ای شطرنج‌بازی می‌کرد و به همین دلیل به مورفی اتریشی (اشاره به پل مورفی) معروف شده بود. در ۱۸۶۶ به لندن نقل‌مکان کرد و تمام شطرنج‌بازان بزرگ را در آنجا مغلوب خود کرد. پیروزی بزرگ او در ۱۸۶۶ به وقوع پیوست که در آن موفق شد آدولف اندرسون که بعد از بازنشستگی پل مورفی بهترین شطرنج‌باز فعال جهان شناخته می‌شد را شکست دهد.

اشتاینیتس به مدت سی سال قله دست‌نیافتنی جهان شطرنج به شمار می‌رفت. یک شاهکار بی‌نظیر که ازلحاظ طول زمان هیچ شطرنج‌باز دیگری نتوانست با آن رقابت کند. البته باید این را هم در نظر داشت که در طی سال‌های ۱۸۷۳ تا ۱۸۸۲ او تنها یک مسابقه رسمی در برابر بلکبورن شرکت کرد که در آن با نتیجه ۰-۷ به پیروزی رسید.

او در ۱۸۸۲ به مسابقات رسمی شطرنج بازگشت و در تورنمنتی که به‌عنوان سخت‌ترین تورنمنت شطرنج برگزارشده تاریخ معروف شد به‌طور مشترک به مقام اول رسید. در ۱۸۸۶ در برابر رقیب سرسختش زوکرتورت قرار گرفت و بعد از یک شروع نه‌چندان امیدوارکننده و درحالی‌که ۱-۴ عقب بود توانست با بازی‌هایی درخشان تاج قهرمانی را با نتیجه ۷٫۵ – ۱۲٫۵ به چنگ آورد.

طی هشت سال بعد او توانست با شکست دادن چیگورین و گانسبرگ از عنوانش دفاع کند تا اینکه سرانجام در ۱۸۹۴ آن را به امانوئل لاسکر واگذار کرد و تلاشش برای بازپس‌گیری آن در مسابقه سال ۱۸۹۷ هم موفقیتی در پی نداشت. اشتاینیتس نه‌فقط نقش بزرگی در ارتقای بازی شطرنج به شکل مدرن و امروزی‌اش داشت بلکه در قانونمند کردن مسابقات قهرمانی شطرنج هم نقش بارزی داشت. متأسفانه ویلهلم اشتاینیتس در سال ۱۹۰۰ میلادی و در فقر از دنیا رفت. پایانی تلخ برای قهرمانی بزرگ.

۲- امانوئل لاسکر ( ۱۸۶۸- ۱۹۴۱ ) آلمان

امانوئل لاسکر حاکم مطلق دنیای شطرنج در زمان خود بود و توانست بیش هر شطرنج‌باز دیگری یعنی به مدت ۲۷ سال عنوان قهرمانی شطرنج جهان را در اختیار داشته باشد. او با درخواست مبالغ زیاد برای هر بازی‌اش به تبدیل‌شدن بازی شطرنج به یک شغل و حرفه کمک زیادی کرد. او اولین جرقه‌ها را با بردن چندین تورنمنت در سال ۱۸۸۹ زد و در ۱۸۹۳ تورنمنت نیویورک را با امتیاز کامل ۱۳/۱۳ برد که یکی از چند نتیجه کامل انگشت‌شمار این تورنمنت معتبر در تاریخ شطرنج محسوب می‌شود.

در ۱۸۹۴ او این شانس را به دست‌آورد تا عنوان قهرمانی جهان را از اشتاینیتس ببرد و این مهم را بدون معطلی و با نتیجه ۱۰ برد، ۵ باخت و ۴ تساوی انجام داد و این برد شروعی بود بر سلطه ۲۷ ساله او بر مسابقات قهرمانی جهان. رقیبانش پیروزی‌اش را قبول نداشتند و از او انتقاد می‌کردند که یک پیرمرد را شکست داده است ولی لاسکر با نمایش بیش‌ازپیش قدرتش در تورنمنت‌ها، پاسخ آن‌ها را داد. در ۱۹۰۷ با شکست مارشال بدون حتی یک باخت توانست از عنوانش دفاع کند و در ۱۹۰۷ توانست زیگبرت تاراش رقیب سرسختش را با ۸ برد، ۵ تساوی و ۳ باخت شکست دهد و یک‌بار دیگر از عنوانش دفاع کند. تاراش باختش در این مسابقه را به گردن آب‌وهوای شرجی محل مسابقه انداخت.

در سال ۱۹۱۰ ابتدا شلشتر و سپس ژاناوسکی او را به مبارزه طلبیدند که اولی در یک بازی نزدیک به لاسکر باخت و دومی حتی نتوانست یک بازی را از او ببرد. در ۱۹۱۱ کاپابلانکا سعی لاسکر را به مبارزه بکشاند ولی شطرنج‌باز آلمانی آن‌چنان شرایط سختگیرانت ای برای مسابقه تعیین کرد که کاپابلانکا از مذاکره برای انجام مسابقه منصرف شد. او سرانجام در ۱۹۲۱ از کاپابلانکا شکست خورد. در آن زمان او ۵۳ ساله بود و دوران جوانی‌اش را پشت سر گذاشته بود.

او تا سال ۱۹۳۴ که شهروند اتحاد جماهیر شوروی شد در هیچ مسابقه جدی شطرنجی شرکت نکرد. در سن شصت‌وشش‌سالگی موفق شد مقام سوم یک تورنمنت بسیار سطح بالا را در مسکو به دست‌آورد. باوجود شکست در مسابقه قهرمانی جهان به کاپابلانکا در ۱۹۲۱، لاسکر در اکثر تورنمنت‌ها از کاپابلانکا جلوتر بود.

اگرچه غیر از استعداد بی‌مانندش، دوران طولانی قهرمانی‌اش و درآمد زیادش تأثیر چندانی بر تکامل بازی شطرنج نگذاشت اما اکثر استادان روسی به تأثیر زیاد او بر سبک بازیشان اذعان دارند.

۳- خوزه رائول کاپابلانکا (۱۸۸۸- ۱۹۴۲) کوبا

خوزه کاپابلانکا از سال ۱۹۲۱ تا ۱۹۲۷ قهرمان جهان بود و غالبا او را یکی از کاندیداها برای عنوان بهترین شطرنجباز تاریخ قلمداد می کنند. او همچنین استاد بی چون و چرای شطرنج بلیتز (نوعی از شطرنج سریع که در آن هر بازیکن تنها ۵ دقیقه زمان دارد) بود. او در ۴ سالگی قوانین شطرنج را فرا گرفت و در ۱۳ سالگی در یک بازی نزدیک توانست قهرمان کوبا را شکست دهد. در ۱۹۰۶ و در ۱۸ سالگی توانست قهرمان ایالات متحده یعنی فرانک مارشال را با نتیجه سنگین ۸ -۱۵ شکست دهد و در ۱۹۱۱ او با پیروزی در تورنمنت فوق‌العاده دشوار سن سباستین با ۶ برد ، ۱ باخت و ۷ تساوی جهان شطرنج را بهتزده کرد.

او اکنون به عنوان مدعی جدی عنوان قهرمانی جهان که در اختیار لاسکر بود ، شناخته می شد. او لاسکر را به مبارزه طلبید ولی از قبول ۱۷ شرطی که توسط قهرمان جهان برای بازی پیشنهاد شده بود که بسیاری از آنها به نفع لاسکر بود ، سر باز زد. سرانجام در سال ۱۹۲۱ آنها روی شروط توافق کردند و کاپابلانکا توانست عنوان قهرمانی جهان را در یک بازی آسان و بدون باخت بدست آورد. او سپس قوانین بازیهای قهرمانی جهان (معروف به قوانین لندن) به صورت رسمی در آورد و همه شطرنجبازان برجسته دنیا بر سر آن توافق کردند.

در سال ۱۹۲۲ و در یک نمایش خیره کننده او موفق شد یک بازی همزمان با ۱۰۳ نفر را با ۱۰۲ برد و یک تساوی پایان برساند. او طی سالهای ۱۹۱۶ تا ۱۹۲۴ او تنها در ۳۲ بازی جدی بازنده شد و توانست در ۶۳ بازی پیاپی به پیروزی برسد و رکوردی بی نظیر را از خود به جای بگذارد.

دز ۱۹۴۲ الکساندر آلخین سرانجام توانست ده هزار دلار لازم برای مبارزه بر سر عنوان قهرمانی جهان را جور کند. کاپابلانکا از پیروزی خود اطمینان کامل داشت زیرا هیچوقت به آلخین نباخته بود ، اما شکست خورد و دیگر هیچوقت نتوانست عنوان قهرمانی اش را دوباره به دست‌آورد. این دو تا سال ۱۹۳۶ در یک تورنمنت با هم شرکت نکردند. کاپابلانکا پس از دست دادن عنوانش به امید بازی برگشت با آلخین در تورنمنتهای زیادی شرکت کرد ولی از روزهای اوجش (که بگفته خودش در سال ۱۹۱۹ بود) فاصله گرفته بود. خطاهای زیادی به بازی اش وارد شده و به طور قابل ملاحظه ای کند شده بود.

او در ۱۹۳۱ از دنیای شطرنج حرفه ای کنار کشید ولی سه سال بعد با عزمی راسخ برای به دست آوردن عنوانش بازگشت. گرچه توانست به موفقیتهای خوبی دست پیدا کند و به همه ثابت کرد که هنوز شطرنجبازی در کلاس جهانی است، اما دیگر هیچوقت نتوانست شانس دیگری برای بازپس گیری عنوان قهرمانی اش به دست‌آورد.

۴- الکساندر آلخین (۱۹۴۶-۱۸۹۳) روسیه

الکساندر آلخین اولین عنوان قهرمانی جهان را با شکست دادن کاپابلانکای افسانه ای در ۱۹۲۷ به دست‌آورد. او با بردن اکثر تورنمنتها یی که در طول دهه ۱۹۲۰ در آنها شرکت کرده بود و سلطه کاملش در تورنمتنهای اوایل دهه ۱۹۳۰ و در ۱۶ سالگی یکی از قویترین شطرنجبازان روسیه و در ۲۲ سالگی یک از قویترین شطرنجبازان جهان به شمار می رفت. در ۱۹۲۱ به او اجازه ترک روسیه برای یک سفر به غرب داده شد و او هیچگاه بازنگشت.

هدف اصلی آلخین گرفتن عنوان قهرمانی جهان از کاپابلانکا بود و چالش اصلی او در این راه جور کردن ۱۰۰۰۰ دلار مطابق قوانین لندن برای برگزاری مسابقه بود. او سعی کرد با برگزاری مسابقات نمایشی چشم بسته همزمان سهمش را جور کند اما سرانجام یک تاجر آرژانتینی در سال ۱۹۲۷ هزینه مسابقه او را پرداخت کرد. او در مسابقه ای که تا قبل از سال ۱۹۸۴ طولانی ترین مسابقه قهرمانی جهان لقب داشت با ۶ برد ، ۳ باخت و ۲۵ تساوی او را شکست داد.

این پیروزی همه دنیا را در بهت فرو برد (از جمله خود آلخین را) زیرا او قبلا هیچوقت در برابر کاپابلانکا پیروز نشده بود. مذاکرات برای برگزاری مسابقه برگشت سالها به طول انجامید ولی هیچگاه به وقوع نپیوست و آندو تبدیل به دو رقیب سرسخت شدند.

آلخین برای یک دهه دنیای شطرنج بین المللی را زیر سلطه خود داشت تا این که اعتیادش به الکل به وضوح باعث کاهش تواناییهای او شد. او در سالهای ۱۹۳۹ و ۱۹۴۳ موفق شد از عنوانش در برابر بوگولیوبوف دفاع کند اما در ۱۹۳۵ عنوانش به ماکس اویوه واگذار کرد. در ۱۹۳۷ او در بازی برگشت عنوانش را دو باره بدست آورد و تا زمان مرگش یعنی ۱۹۴۶ آنرا حفظ کرد که البته بزرگترین دلیلش جنگ جهانی دوم بود که برگزاری مسابقات جهانی شطرنج را کاملا غیر ممکن کرده بود. بعد جنگ جهانی دوم از او بدلیل اتهام وابستگیش به حزب نازی برای شرکت در تورنمنها دعوت نشد و بعدها مستندات نشان داد که به احتمال زیاد این اتهامات واقعی بوده است.

۵- ماکس ایوه ( ۱۹۸۱-۱۹۰۱) هلند

استادبزرگ شطرنج، ریاضی‌دان و نویسندهٔ هلندی بود. او پنجمین قهرمان رسمی شطرنج جهان از ۱۹۳۵ تا ۱۹۳۷ و چهارمین رئیس فیده (فدراسیون بین‌المللی شطرنج) از ۱۹۷۰ تا ۱۹۷۸ بود. او در سال ۱۹۳۵ به دیدار الکساندر آلخین رفت و او را با نتیجه ۹ برد و ۸ شکست و ۱۳ تساوی شکست داد و به عنوان قهرمانی شطرنج جهان دست یافت ولی دو سال بعد در ۱۹۳۷ با نتیجه ۴ برد و ۱۰ شکست و ۱۱ تساوی عنوان خود را به الکساندر آلخین واگذار کرد. اویوه از سال ۱۹۲۱ تا ۱۹۵۲ در تمام دوره‌های قهرمانی شطرنج هلند که در آن شرکت کرد به پیروزی رسید و علاوه بر آن در سال ۱۹۵۵ هم این عنوان را به دست‌آورد و در مجموع با ۱۲ قهرمانی رکورددار قهرمانی در هلند است.

او همچنین مفسر و نویسنده بسیاری از کتابهای آموزشی شطرنج از جمله تئوری وسط بازی شطرنج (The Middle Game) که به زبان هنلدی نوشته شده بود، می باشد. کتاب ایشان نخست به زبان انگلیسی ترجمه شد سپس از این طریق به زبان فارسی ترجمه یافت.

در سال ۱۹۳۵ با یک امتیاز اختلاف آلخین را شکست داد، اما ۲سال بعد عنوانش را به او واگذار کرد. کتاب «راه استادی در شطرنج» از این شطرنج باز هلندی که در زمان خود از برجسته‌ترین تئوریسین های شروع بازی به حساب می آمد، به زبان فارسی ترجمه شده است. ایوه در سال ۱۹۲۳ موفق به اخذ مدرک دکترا در رشته ریاضی شد و در سال ۱۹۷۰ به عنوان رئیس فدراسیون جهانی شطرنج برگزیده شد.

۶- میخائیل باتوینیک (۱۹۹۵-۱۹۱۱) روسیه

میخائیل باتوینیک که در تمام عمرش یک کمونیست باقی ماند توانست کم و بیش عنوان قهرمانی جهان را به مدت ۱۵ سال در طول سالهای ۱۹۴۸ تا ۱۹۶۳ که سرانجام شکست خورد ، حفظ کند. او نه تنها یک شطرنجباز بزرگ بود بلکه نقش بسزایی در به راه انداختن مسابقات قهرمانی جهان بعد از جنگ جهانی دوم داشت. او همچنین معلم شطرنج شماری از برترین شطرنجبازان تاریخ مانند آناتولی کارپف ، گری کاسپارف و ولادیمیر کرامنیک بود. وی شطرنج را در ۱۲ سالگی. فرا گرفت و در همان سال قهرمان مسابقات شطرنج مدرسه اش شد. در ۱۹۲۵ او موفق شد کاپابلانکای کبیر را در یک بازی نمایشی که در آن شطرنجباز کوبایی به بازی با چندین نفر به طور همزمان مشغول بود ، شکست دهد.

در ۱۹۲۵ و در ۲۰ سالگی با امتیاز ۵/۱۳ از ۲۰ قهرمان اتحاد جماهیر شوری شد و این افتخار عظیم را در برابر استعدادهای بیشماری که در آن زمان در شوروی در حال پرورش بودند به دست‌آورد. سپس موفق شد برابر فلور که در آن زمان نامزد اصلی مبارزه برای گرفتن تاج قهرمانی جهان از آلخین به شمار می رفت را به تساوی برسد.

در اوسط دهه ۱۹۳۰ او توانست جایگاه خود را در برابر برجسته‌ترین شطرنجبازان جهان حفظ کند و بسیاری از تورنمنتها را با کسب رده های بالا به پایان برساند. وقوع جنگ جهانی دوم باعث شد که او نتواند آلخین را برای عنوان قهرمانی جهان به چالش بکشد. در اوایل دهه ۱۹۴۰ او توانست حق مبارزه با آلخین با غلبه بر شطرنجبازان قدرتمند حوزه اتحاد جماهیر شوروی و بردن عنوان “قهرمان مطلق اتحاد جماهیر شوروی” به دست‌آورد اما با مرگ آلخین در ۱۹۴۸ این مسابقه هیچوقت بوقوع نپیوست. او عنوان جدید قهرمانی جهان را در ۱۹۴۸ با کسب امتیاز ۱۴ از بیست در برابر چهار نفر از برترین شطرنجبازان جهان ، بدست آورد.

باتوینیک در ۱۹۵۱ موفق شد از عنوانش با یک تساوی برابر دیوید برنشتاین و یک تساوی دیگر در ۱۹۵۴ برابر اسمیسلوف دفاع کند تا اینکه در ۱۹۵۷ در برابر او شکست خورد. او بازی برگشت را برابر اسمیسلوف در ۱۹۵۸ برد ولی در ۱۹۶۰ برابر میخائیل تال شکست خورد. در ۱۹۶۱ بازی برگشت را مقابل تال برد و سرانجام در ۱۹۶۳ عنوان قهرمانی جهان را برای آخرین بار به تیگران پتروسیان واگذار کرد. میخائیل باتوینیک در سال ۱۹۷۰ از مسابقات رقابتی شطرنج خداحافظی کرد و خودش را وقف تربیت شطرنجبازان جوان شوروی و همچنین توسعه برنامه های کامپیوتری بازی شطرنج کرد.

باتوینیک اولین قهرمان شطرنج شوروی و پایه‌گذار مکتب شطرنج این کشور می باشد. کارپوف و کاسپاروف از شاگردان مدرسه شطرنج باتوینیک، هستند از سال ۱۹۴۶ که باتوینیک به مقام قهرمانی جهان رسید تا به امروز تنها یک شطرنج باز غیرروس (بابی فیشر به مدت ۳ سال) موفق به رسیدن به مقام قهرمانی جهان شده است. فدراسیون جهانی شطرنج از ۵ شطرنج باز برتر آن زمان (باتوینیک، اسمیسلوف، ایوه، کرس و رشفسکی). دعوت کرد تا در یک تورنمنت به مصاف هم بروند که باتوینک با قاطعیت به قهرمانی جهان دست یافت. باتوینیک دارای مدرک دکترا در رشته مهندسی الکترونیک بود.

۷- واسیلی اسمیسلوف ( ۱۹۲۱) روسیه

واسیلی اسمیسلوف استادبزرگ شطرنج اهل شوروی و روسیه و قهرمان شطرنج جهان از سال ۱۹۵۷ تا ۱۹۵۸ بود.

او سه بار در مسابقه فینال قهرمانی شطرنج جهان با میخائیل بتوینیک رقابت کرد. نخستین بار در ۱۹۵۴ که با تساوی ۱۲–۱۲ (۷ برد برای هر کدام و ۱۰ مساوی) خاتمه یافت و قهرمانی در اختیار بتوینیک باقی ماند. بار دوم در ۱۹۵۷ که با پیروزی ۱۲٫۵–۹٫۵ او به پایان رسید و بار دیگر رویارویی انتقامی در ۱۹۵۸ که بتوینیک ۱۲٫۵–۱۰٫۵ پیروز شد.

اسمیسلوف هشت بار دیگر نیز در مسابقات انتخابی قهرمانی شطرنج جهان ظاهر شده است که آخرین آن در ۶۵ سالگی در سال ۱۹۸۵ بود. او با به‌دست آوردن ۱۷ مدال (۹ مدال طلای تیمی و ۸ مدال انفرادی) از ۱۹۵۲ تا ۱۹۷۲ در المپیاد شطرنج از این حیث رکورددار است. او همچنین دو بار در سالهای ۱۹۴۹ به همراه دیوید برونشتین و بار دیگر در سال ۱۹۵۵ به همراه یفیم گلر (البته اسمیسلوف در رویارویی تکمیلی از گلر شکست خورد) قهرمان شطرنج شوروی شده است. اسمیسلوف در دو مسابقه شوروی-بقیه جهان ۱۹۷۰ بلگراد و ۱۹۸۴ لندن که هر دو با برد شوروی به پایان رسید یکی از اعضای تیم شوروی بود.

در چهار سالگی شطرنج را از پدرش آموخت. در سال ۱۹۵۷ باتوینیک را شکست داد ، اما سال بعد عنوانش را از دست داد. اسمیسلوف دارای قدرت تاکتیکی، معلومات شروع بازی و تکنیک آخر بازی بالا بود. اسمیسلوف هنوز زنده است و در حالی که بیش از ۸۰ سال سن دارد، در برابر حریفان قوی مبارزه می کند، به تماشای مسابقات می آید و بازیها را برای تماشاچیان تفسیر می کند.

۸- میخائیل تال ( ۱۹۹۲-۱۹۳۶) روسیه

میخائیل تال زادهٔ ۹ نوامبر ۱۹۳۶–درگذشته ۲۸ ژوئن ۱۹۹۲ استادبزرگ و قهرمان شطرنج جهان اهل شوروی بود. تال با سبک تهاجمی و آمادگی خود برای دادن قربانی شناخته می‌شد و نویسنده و روزنامه‌نگار شطرنج توانایی نیز بود.

تال روز ۹ نوامبر ۱۹۳۶ در شهر ریگای کشور لتونی -که چهار سال بعد ضمیمه شوروی شد- به دنیا آمد. در سال ۱۹۵۳ قهرمان لتونی و در سال ۱۹۵۷ قهرمان شوروی شد و جوان‌ترین شخصی شد که به قهرمانی شوروی می‌رسد.

در تورنمنت ۱۹۵۹ میلادی در زاگرب، هر چهار بازی‌اش را از بابی فیشر بُرد. دیگر کسی نتوانست چنین کاری بکند.

او در سال ۱۹۶۰ به دیدار فینال قهرمان شطرنج جهان راه یافت و میخائیل بتوینیک را با ۶ برد و ۲ شکست و ۱۳ تساوی شکست داد و با ۲۳ سال سن جوان‌ترین قهرمان شطرنج جهان تا آن زمان شد (رکوردی که بعداً توسط گری کاسپارف شکسته شد). تال که وضعیت جسمی مناسبی نداشت و بیمار بود سال بعد در رویارویی انتقامی از بتوینیک با ۱۰ باخت، ۵ برد و ۵ تساوی شکست خورد و دیگر نتوانست به دیدار قهرمانی شطرنج جهان راه پیدا کند.

تال ۶ بار قهرمان شطرنج شوروی (در سال‌های ۱۹۵۷، ۱۹۵۸، ۱۹۶۷، ۱۹۷۲، ۱۹۷۴ و ۱۹۷۸) شده‌است و به همراه بتوینیک رکورد بیش‌ترین تعداد قهرمانی در این مسابقات را دارد. او همچنین ۸ بار به همراه تیم ملی شوروی در المپیاد شطرنج شرکت کرده و ۸ مدال طلای تیمی و ۵ طلا و ۲ نقره انفرادی از این مسابقات کسب کرده‌است.

بازی‌های او از زیبایی بسیاری برخوردار بود و سرشار از ترکیب بود. تال در سال ۲۸ ژوئن ۱۹۹۲ در شهر مسکو روسیه بر اثر نارسایی کلیه درگذشت.

معروف به “جادوگر ریگا” تهاجمی ترین شطرنج باز تاریخ به حساب می آید. تال در سال ۱۹۶۰ باتوینیک را شکست داد، اما یک سال بعد در حالی که از بیماری کلیوی رنج می برد، قهرمانی جهان را دوباره به باتوینیک واگذار کرد. تال در ۵۶ سالگی به دلیل ناراحتی مزمن کلیوی از دنیا رفت.

۹- تیگران پتروسیان (۱۹۸۴-۱۹۲۹) روسیه

تیگران پتروسیان قهرمان شطرنج جهان از سال ۱۹۶۳ تا ۱۹۶۹ میلادی بود.

او قهرمانی جهان را در سال ۱۹۶۳ میلادی با پیروزی بر میخائیل باتوینیک (۵ برد، ۲ باخت و ۱۵ تساوی) به دست‌آورد. در ۱۹۶۶ میلادی با پیروزی بر بوریس اسپاسکی از عنوان خود دفاع کرد و در ۱۹۶۹ با شکست از اسپاسکی (۶ باخت، ۴ برد و ۱۳ تساوی) عنوان را به او واگذار کرد. پتروسیان در سال‌های ۱۹۶۹، ۱۹۶۱، ۱۹۵۹ و ۱۹۷۵ میلادی به قهرمانی شوروی دست یافت.

مهارت پتروسیان در بازی پوزیسیونی، دفاع غیرقابل نفوذ و بازی متقابل بود و برخی او را شکست‌ناپذیرترین شطرنج‌باز تاریخ می‌دانند.
تیگران پتروسیان ۱۳ اوت ۱۹۸۴ میلادی در ۵۵ سالگی درگذشت و در گورستان ارامنه مسکو به خاک سپرده شد.

شطرنج باز ارمنی که در تفلیس گرجستان متولد شد به دلیل سبک بازی بسیار محکمش به تیگران آهنین معروف شد. در سال ۱۹۶۳ باتوینیک را شکست داد و قهرمان جهان شد. سه سال بعد از عنوانش دربرابر اسپاسکی دفاع کرد، اما در سال ۱۹۶۹ عنوانش را به اسپاسکی واگذار کرد.

۱۰- بوریس اسپاسکی (۱۹۳۷) روسیه

بوریس اسپاسکی (متولد ۳۰ ژانویه ۱۹۳۷), قهرمان شطرنج جهان از سال ۱۹۶۹ تا سال ۱۹۷۲ سه سال در ۳۲ سالگی بود.

او در سال ۱۹۶۹ تیگران پتروسیان را با ۶ برد و ۴ باخت و ۱۳ تساوی شکست داد. در سال ۱۹۷۲ در مسابقات قهرمانی شطرنج جهان ۱۹۷۲، عنوان قهرمانی را به بابی فیشر واگذار کرد. او به عنوان یک بازیکن کامل شناخته می‌شد. وی بعد از شکست بزرگش در مسابقه بر سر عنوان قهرمانی به بابی فیشر در ریکیاویک بسال ۱۹۷۲، مشهورترین بازنده شطرنج شد.

متولد لنینگراد که آثار نبوغ در بازیهای نوجوانی وی مشخص است. در سال ۱۹۶۹ قهرمان جهان شد و سه سال بعد درسال ۱۹۷۲ در جنجالی ترین مچ قهرمانی جهان، عنوانش را به بابی فیشر آمریکایی واگذار کرد. او اکنون تبعه فرانسه است و در مسابقات ظاهر می شود.

اسپاسکی، از اهالی لنینگراد بود در سنین کودکی اش از او به عنوان یک اعجوبه نام برده می‌شد و قبل از آنکه در فینال قهرمانی ملی حضور یافته باشد وی را برای یک تورنمنت بین‌المللی انتخاب نمودند. این مسابقات در بخارست بسال ۱۹۵۳ بود و اسپاسکی با شکست دادن اسمیسلف بازیکن برجسته‌ای در جهان ورود افسانه‌ای اش را به جهان اعلام داشت.

اواسط دهه ۱۹۵۰ بسیاری بر این عقیده بودند که اسپاسکی بزودی قهرمان جهان می‌شود. اما ضعف عصبی‌اش باعث شکست وی در بازی‌های حساس قهرمانی شوروی (سال‌های ۱۹۵۸ و ۱۹۶۱) در طی یک مسابقه در چند سال بعد، بوریس احساسش را در ضمن بازی حساسش با میخائیل تال در ۱۹۵۸ – جایی که عنوان قهرمانی شوروی مطرح بود – تشریح کرد:

«بازی موقتاً تعطیل و به روز دیگری موکول شد و من موقعیت خوبی داشتم، اما به واسطه تحلیل زیاد بازی خسته شده بودم و روز بعد بدون تراشیدن ریشم بازی را از سرگرفتم. معمولاً قبل از انجام بازیهای مهم دوش می‌گرفتم و بهترین لباسم را می‌پوشیدم و سعی می‌کردم در بهترین حالت خود باشم. اما آن روز من خیلی خودم را با تجزیه و تحلیل بازی درگیر کرده بودم و وقتی سر میز بازی رسیدم خیلی ژولیده و نامرتب بودم. یادم است تال به من پیشنهاد تساوی داد اما من امتناع کردم. بعد احساس برتری افول کرد و رشته بازی از دستم خارج شد. حالا من پیشنهاد تساوی دادم و تال امتناع کرد. وقتی به ادامه بازی تن دادم سالن از هیجان منفجر شد، اما من گیج بودم و بسختی می‌توانستم بفهمم که دارد چه اتفاقی می‌افتد احساس می‌کردم دنیا روی سرم خراب می‌شود. بعد از بازی به خیابان رفتم و مثل یک بچه گریستم.»

بحران زندگی شخصی که حوالی سال ۱۹۶۰ گریبانگیر اسپاسکی شد – با مربی قدیمش بهم زد، بخاطر رفتار ناشایستش در بازی‌های المپیک شطرنج دانش‌آموزان برای یکسال از سفر خارجی محروم شد و از اولین همسرش با گفتن این جمله که: «ما مثل دو فیل با رنگهای متضاد هستیم» طلاق گرفت- با گرفتن یک مربی جدید (بانداروسکی آرام و منطقی) به آرامش گرایید: اسپاسکی بالاخره همه موانع را با موفقیت پشت سرگذاشت و در سال ۱۹۶۶ بر سر عنوان قهرمانی جهان رودرروی پتروسیان قرار گرفت اما بگونه‌ای غیرمنتظره از او شکست خورد. او هنوز به اندازه کافی تکامل نیافته بود که قهرمان جهان شود. اما در سال ۱۹۶۹ در فینال بازی‌ها پتروسیان را قاطعانه شکست داد و شگردی که در این بازی به کار برد بنام تکنیک حمله اسپاسکی نام گرفت- کنترل مرکز، سپس روانه ساختن مهره‌ها در روی خطوط باز.

اسپاسکی عنوان جهانی را باری سنگین یافت و تنها خاطره بیاد ماندنی که از خود بجا گذاشت غلبه اش بر بابی فیشر در مسابقات المپیک شطرنج ۱۹۷۰ بود. هنگامی که در سال ۱۹۷۲ فیشر بالاخره برای جدال بر سر عنوان جهانی تعیین شد و تهدید به باز پس گرفتن عنوان جهانی کرد، اسپاسکی اغلب بواسطه یک احساس قوی تسلیم گرایانه، افسرده و غمگین بود. سرانجام عنوان قهرمانی را تسلیم کرد و بدنبال آن جایگاه رفیعش در جامعه شوروی از دست داد، نیز توسط کارپف و کورچنوی از دو سری مسابقه انتخابی برای عنوان جهانی حذف شد و بالاخره با زن فرانسوی اش –زن سوم- در نزدیکی پاریس خانه‌نشین گردید.

اسپاسکی در سال‌های ۱۹۶۱و ۱۹۷۳ به قهرمانی شوروی دست یافت. اگرچه او در سال‌های ۱۹۵۶ به همراه مارک تایمانف و یوری آورباخ و ۱۹۶۳ به همراه لئونید اشتاین و رتمیر خولموف به قهرمانی شوروی دست یافت اما در هر دو، در مسابقه تکمیلی برای مشخص کردن قهرمان شکست خورد.

۱۱- رابرت جیمز(بابی) فیشر(۱۹۴۳) آمریکا

او هم یکی دیگر از شطرنجبازانی است که بعقیده بسیاری بهترین شطرنجباز تاریخ بوده است اما بزرگترین دشمن بابی فیشر خودش بود. در ۱۴ سالگی فیشر توانست در ۸ مسابقه قهرمانی شطرنج آمریکا را از جمله مسابقات فصل ۶۴-۱۹۶۳ را با نتیجه ۱۱ به صفر ببرد که تنها امتیاز کامل در تاریخ این مسابقات به شمار می رود. در ۱۵ سالگی او جوانترین استاد بزرگ تاریخ و جوانترین نامزد کسب عنوان قهرمانی جهان به شمار می رفت. در اوایل دهه ۱۹۷۰ او با بردن بیست مسابقه پیاپی در مسابقات اینترزونال (یکی مراحل مسابقات قهرمانی جهان) همه شطرنجبازان همسن خود را در صفحه شطرنج به زانو در آورد.

در ۱۹۷۲ او مسابقات قهرمانی جهان را از بوریس اسپاسکی (سرسخت‌ترین رقیبش) از اتجاد جماهیر شوروی برد و در شرایطی که بسیاری این مسابقه را ادامه جنگ سرد تلقی می کردند. در ۱۹۷۵ فیشر به دلیل اینکه شرایط فیده (فدراسیون جهانی شطرنج که وظیفه برگزاری مسابقات بین المللی را بر عهده دارد) را قبول نکرد ، نتوانست از عنوانش دفاع کند.

فیشر از مسابقات بین المللی شطرنج کنار کشید و بازنشسته شد بجز یکبار در ۱۹۹۲ که با اسپاسکی در یک قمار ۵ میلون دلاری بازی کرد. این مسابقه در یوگسلاوی سابق برگزار شد به دلیل اینکه یوگسلاوی تحت تحریم آمریکا بود این مسابقه باعث محکومیت فیشر شد. قرار جلب برای او صادر شد و او هیچگاه به ایالات متحده بازنگشت. در سالهای بعد بابی فیشر با دولت کشورش درگیریهای بیشتری پیدا کرد و در رسانه ها به خواندن بیانیه های ضد آمریکایی و ضد یهودی پرداخت. بعد از آنکه پاسپورتش سرانجام باطل شد و ۹ ماه در ژاپن که با آمریکا قرارداد استرداد مجرمان را امضا کرده بود نگه داشته شد ، دولت آیسلند به او شهروندی آن کشور را اهدا کرد و او تا زمان مرگش یعنی ۳ سال بعد در آنجا زندگی کرد.

قبل و بعد از فیشر هیچ شطرنجبازی چنین برتری واضحی بر رقبایش نداشت و اگر درخواستهای مداوم او بر سر شرایط بازی و میزان جایزه در مسابقات جهانی و در نتیجه زمان کوتاه فعالیت حرفه ای او نبود ، او هم بدون شک می توانست یکی از نامزدها برای جایگاه شماره یک ما باشد.

۱۲- آناتولی کارپوف (۱۹۵۱) روسیه

اگر به خاطر شطرنج‌باز شماره یک این لیست نبود آناتولی کارپف به‌طورقطع به‌عنوان برترین شطرنج‌باز تاریخ برگزیده می‌شد. او از سال ۱۹۷۵ تا ۱۹۸۵ قهرمان جهان بود و سپس دوباره از ۱۹۹۳ تا ۱۹۹۹ (که البته این دوره از قهرمانی‌اش محل منازعه است) این عنوان را در اختیار داشت و هنوز هم در مسابقات شطرنج شرکت می‌کند (با رتبه ۹۸ در رنکینگ). او موفق شده است ۱۶۰ تورنمنت را با کسب مقام اول به نام خویش به ثبت برساند.

کارپف بازی را در ۴ سالگی فراگرفت و در ۱۲ سالگی به مدرسه شطرنج پرآوازه باتوینیک پیوست. در ۱۵ سالگی یک استاد شطرنج ملی در روسیه بود که جوان‌ترین استاد شطرنج در تاریخ روسیه (همانند اسپاسکی) به شمار می‌رفت. در ۱۹۶۹ کارپف موفق شد مسابقات شطرنج جوانان جهان را با نتیجه ۱۱/۱۰ ببرد. در ۱۹۷۴ او همه ازجمله خودش را با شکست کورچنوی و اسپاسکی برای به دست آوردن حق به چالش کشیدن فیشر برای عنوان قهرمانی جهان، شگفت‌زده کرد. مذاکرات برای برگزاری بازی (همان‌طور که از فیشر انتظار می‌رفت) به نتیجه نرسید، فیشر از عنوانش چشم‌پوشی کرد و طبق قانون کارپف این عنوان را به دست‌آورد. او موفق شد ۹ تورنمنت پشت سر هم را ببرد.

در ۱۹۷۸ موفق شد از عنوانش در برابر کورچنوی در یک بازی نزدیک دفاع کند و در ۱۹۸۱ او این کار را این بار باقدرت بیشتری مجدداً تکرار کرد. او در تمام المپیادهای شطرنجی که در طول فعالیت حرفه‌ای خود شرکت کرده بود، از مجموع ۶۸ مسابقه تنها ۲ باخت داشت.

آخرین دفاع موفقیت آمیزش از عنوان قهرمانی‌اش در ۱۹۸۴ و در برابر گاری گاسپارف بود که در آن در یک مسابقه حماسی که ۴۸ بازی به طول انجامید با ۵ برد، ۳ باخت و ۴۰ تساوی به پیروزی رسید. این مسابقه سرانجام برای حفظ سلامت دو شطرنج‌باز پایان‌یافته اعلام شد زیرا کارپف طی ۵ ماه ۱۰ کیلو وزن کرده بود. کارپف سال بعد عنوانش را به کاسپارف واگذار کرد و سپس در بزرگ‌ترین رقابتی که دنیای شطرنج به خود دیده است سه بار برای بازپس‌گیری آن تلاش کرد و هر سه بار در یک رقابت نزدیک به کاسپارف باخت.

کارپف به طرز بحث‌انگیزی، زمانی که کاسپارف از فیده کناره‌گیری کرد تا فدراسیون شطرنج خودش را تأسیس کند، عنوانش را مجدداً به دست‌آورد. او سپس در تورنمنت لینارس که به نظر بسیاری قوی‌ترین تورنمنت تاریخ به شمار می‌رود با امتیاز خیره‌کننده ۱۳/۱۱ به پیروزی رسید. ریتینگ الوی ۲۹۸۵ او بالاترین ریتینگ الو در تاریخ شطرنج محسوب می‌شود. او در ۱۹۹۶ از عنوانش در برابر کامسکی دفاع کرد ولی در ۱۹۹۹ عنوانش را در اعتراض به قوانینی که فیده برای تعیین قهرمان جهان وضع کرده بود واگذار کرد. از آن زمان به بعد کارپف به‌ندرت به بازی شطرنج پرداخت و زندگی‌اش را روی فعالیت‌های سیاسی‌اش متمرکز کرد.

۱۳- گری کاسپارف (۱۹۶۳) روسیه

در باکو از پدری آذربایجانی و مادری ارمنی به دنیا آمد. در ۶ سالگی شطرنج را آموخت و در هفت سالگی به تیم کانون پیشاهنگان باکو و در دوره نوجوانی به مدرسه شطرنج باتوینیک راه یافت. در سیزده سالگی قهرمان جوانان شوروی شد. در شانزده سالگی به عنوان استاد بین المللی ودر هفده سالگی به عنوان استاد بزرگی دست یافت. 

نامش مترادف با بازی شطرنج است و تاکنون کسی مانند او سلطه‌ای چنین قدرتمندانه و درازمدت بردنی‌ای شطرنج نداشته است. در ۲۲ سالگی توانست جوان‌ترین قهرمان بلامنازع شطرنج جهان شود، عنوانی که آن را تا ۱۹۹۳، یعنی تا زمانی که اختلافاتش با فدراسیون جهانی شطرنج باعث شد که او از فیده خارج‌شده و سازمان خودش را تأسیس کند (PCA) و درنتیجه عنوانش را از دست بدهد، حفظ کرد (هرچند طرفداران شطرنج او را قهرمان غیررسمی جهان طی این دوره نیز می‌دانند) تا اینکه در سال ۲۰۰۰ آن را به کرامنیک واگذار کرد. او طی سال‌های ۱۹۸۶ تا ۲۰۰۵ یعنی تا زمان بازنشستگی‌اش، تقریباً به‌طور مداوم شطرنج‌باز برتر رنکینگ جهانی به شمار می‌رفت. او رکورد بالاترین رنکینگ الو در تاریخ شطرنج را با امتیاز ۲۸۵۱ و همچنین رکورد پیروزی در ۱۵ تورنمنت پشت سر هم را در اختیار دارد.

کاسپارف تمریناتش را در ۱۰ سالگی، در مدرسه شطرنج باتوینیک آغاز کرد. در ۱۹۷۹ باوجودآنکه رنکینگ جهانی نداشت در یک تورنمنت حرفه‌ای شرکت داده شد که آن را برد و در ۱۹۸۳ دومین شطرنج‌باز رنکینگ جهانی بعد از قهرمان جهان کارپف محسوب می‌شد. او کارپف را برای عنوان قهرمانی جان به چالش طلبید و در یک مسابقه افسانه‌ای که ۴۸ بازی به طول انجامید (به قسمت مربوط به کارپف مراجعه کنید) به کارپف باخت؛ اما سال بعد عنوان قهرمانی را از کارپف برد و از آن ۳ بار با موفقیت در برابر کارپف و در رقابتی نزدیک، دفاع کرد.

در ۱۹۹۳ او با فدراسیون جهانی فیده مشکل پیدا کرد و از آن جدا شد و سازمان شطرنج خودش را تأسیس کرد. در سال ۲۰۰۷ کاسپارف اعتراف کرد که تأسیس این سازمان مجزا بدترین اشتباه دوران حرفه‌اش بوده است. با امتناع کاسپارف از پیوستن به فیده عنوان قهرمانی جهان ۱۳ سال بلاتکلیف باقی ماند تا این‌که کاسپارف آن را در سال ۲۰۰۰ به کرامنیک واگذار کرد. حتی بعد باختش به کرامنیک او به حفظ برتری‌اش برابر رقبا با بردن زنجیره‌ای از عناوین قهرمانی مختلف ادامه داد و بازیکن شماره یک رنکینگ جهانی باقی ماند. او سرانجام در سال ۲۰۰۵ و پس از نهمین قهرمانی‌اش در تورنمنت معتبر لینارس با ذکر این نکته که دیگر هدف شخصی‌ای برایش در شطرنج وجود ندارد که بخواهد به آن برسد، اعلام بازنشستگی کرد. او اکنون در کشورش روسیه حرفه سیاست را دنبال می‌کند.

او به مدت بیست سال به‌طور کامل بر رقبایش چیرگی داشت و در اوج از دنیای شطرنج کناره‌گیری کرد. او تأثیر بسیار زیادی در پیشرفت تئوری بازی شطرنج داشت و به‌طور حتم شایستگی عنوان بهترین شطرنج‌باز تاریخ را دارد.

۱۴- ویسواناتان آناند (۱۹۶۹) هندوستان

ویسواناتان آناند (زاده ۱۱ دسامبر ۱۹۶۹ در چنای، تامیل نادو) استادبزرگ شطرنج اهل هندوستان و قهرمان پیشین شطرنج جهان است.

آناند در سال ۱۹۸۸ نخستین هندی شد که به درجه استاد بزرگ شطرنج می‌رسد. او تاکنون ۶ بار برنده اسکار شطرنج شده است. آناند یکی از شطرنج‌بازانی است که به ریتینگ بالاتر از ۲۸۰۰ رسیده‌است. او در آوریل ۲۰۰۷ برای نخستین بار در ردهٔ اول ریتینگ قرار گرفت و از ژوئیه ۱۹۹۶ تا اکتبر ۲۰۰۸ به طور منظم در جمع سه شطرنج‌باز برتر جهان از نظر ریتینگ قرار داشت.

بالاترین ریتینگ او تاکنون ۲۸۲۰٫۷ در ژانویه ۲۰۱۱ بوده که او را در رتبهٔ چهارم برترین شطرنج بازان تاریخ از این لحاظ قرار داده است. آخرین ریتینگ او ۲۷۹۳ در ژوئن ۲۰۱۴ بوده که او را در ردهٔ ششم برترین شطرنج بازان دنیا قرار داده‌است.

آناند نخستین شطرنجباز از کشوری آسیایی است که قهرمان شطرنج جهان شده است. او در ۱۴ سالگی جوان ترین استاد بین المللی شطرنج هند شد و در ۱۶ سالگی جوانترین قهرمان شطرنج این کشور شد.

آناند در سال ۲۰۰۰ در ورشو برنده اولین تورنمنت قهرمانی شطرنج فوق سریع (Blitz) جهان با حضور ۶۲۹ استاد بزرگ شد. همچنین در سال ۲۰۰۳ قهرمان شطرنج سریع جهان فیده (با روشفیشر؛ ۲۵ دقیقه برای کل بازی + ۱۰ ثانیه برای هر حرکت) در حضور ۱۰ نفر از ۱۲ شطرنج‌باز برتر وقت دنیا شد. او بارها در تورنمنت‌های مختلف شطرنج سریع به قهرمانی رسیده و تنها یک بار در برابر گاتا کامسکی مسابقه‌ای را به دلیل پایان زمان خود واگذار کرده‌است.

سرعت یکی از مهمترین ویژگی‌های بازی اوست، به طوری‌که در تمام دوران بازی شطرنج خود تنها یک‌بار در سال ۲۰۰۳ برابر پیوتر سویدلر از حق علامت گذاشتن به جای نوشتن حرکت (که در ۴ دقیقه مانده به انتهای وقت شطرنج‌باز برای یک‌مرتبه قابل استفاده‌است) استفاده کرده‌است.

آناند از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۲ قهرمان شطرنج جهان از نظر فیده بود (در دورانی که قهرمان سنتی شطرنج جهان از قهرمان رسمی فدراسیون بین‌المللی متفاوت بود). در سال ۲۰۰۷ قهرمان بلامنازع شطرنج جهان (در دوران اتحاد دو عنوان) با پیروزی در تورنمنت قهرمانی جهان فیده شد و در اکتبر ۲۰۰۸ با پیروزی در دیدار رودررو بر ولادیمیر کرامنیک از روسیه قهرمان وقت شطرنج جهان (قهرمان سنتی ۲۰۰۰–۲۰۰۵ و قهرمان بلامنازع ۲۰۰۶–۲۰۰۷) از آن دفاع کرد. آناند در سال ۲۰۱۰ با پیروزی وسلین توپالف شطرنج باز بلغار دوباره عنوان خود را حفظ کرد و در سال ۲۰۱۲ با شکست بوریس گلفاند اسرائیلی مجدداً این عنوان را حفظ کرد.

در شطرنج قهرمانی جهان در سال ۲۰۱۳، آناند با شکست ۶٬۵–۳٬۵ مقابل ماگنوس کارلسن، نابغه شطرنج نروژی، عنوان خود را پس از شش سال از دست داد. وی در همان سال با فتح تورنمنت نامزدی قهرمانی جهان جواز رویارویی دوباره با ماگنوس کارلسن در سال ۲۰۱۴ را بدست آورد اما با قبول شکست ۶٫۵ بر ۴٫۵ (سه شکست یک پیروزی و هفت تساوی) نتوانست عنوان خود را پس بگیرد.