ماه گرفتگی یا خسوف یکی از پدیده های چشم نواز نجومی است. این پدیده هنگامی رخ می دهد که زمین مانع رسیدن نور خورشید به ماه می شود و بر روی آن سایه می اندازد. در این مقاله متوجه می شویم که ماه گرفتگی چیست و چه زمانی اتفاق می افتد. با ما همراه باشید.
خورشید گرفتگی (کسوف) و ماه گرفتگی (خسوف)، در طول تاریخ همواره باعث ایجاد رعب و وحشت و حتی ترس در بین مردم شده است. به ویژه هنگامی که ماه گرفتگی کامل، ماه را به رنگ قرمز در می آورد، وحشت بیشتری در بین مردم ایجاد می کرده است. مردمی که هیچگونه درکی از علت ماه گرفتگی نداشتند.
این عدم آگاهی باعث می شد تا مردم وقوع آن را به گردن خدا یا خدایانی که به آن اعتقاد داشتند، بیندازند و آن را نشانه ای از خشم خدایان خود تصور کنند. در این جا به بررسی علم و تاریخچه ماه گرفتگی می پردازیم و نحوه عملکرد آن را می آموزیم.
ماه گرفتگی چیست
ماه گرفتگی فقط در زمانی رخ می دهد که ماه کامل است. ماه گرفتگی کامل می تواند زمانی اتفاق بیفتد که خورشید، زمین و ماه کاملاً در یک صف قرار گرفته باشند. هر چیزی کم تر از قرار گیری در یک صف، یک ماه گرفتگی جزئی را ایجاد می کند یا حتی هیچگونه گرفتگی ایجاد نمی شود. مکانیک آسمانی به طور ساده نحوه کار گرفتگی ماه را توضیح می دهد.
از آن جا که مدار ماه به دور زمین در یک صفحه کمی متفاوت با مدار زمین به دور خورشید قرار دارد، تراز کامل برای خسوف یا ماه گرفتگی در هر ماه کامل اتفاق نمی افتد.
ماه گرفتگی کامل در طول زمان ایجاد می شود. به طور معمول چند ساعت برای کل رویداد مورد نیاز است. در واقع زمین دو سایه ایجاد می کند که هنگام ماه گرفتگی روی ماه می افتد؛ سایه ای تاریک و کامل و نیم سایه بیرونی و جزئی.
ماه به صورت مرحله ای از این سایه ها عبور می کند. مراحل اولیه و نهایی – وقتی ماه در سایه پایین است – چندان قابل توجه نیستند، بنابراین بهترین قسمت خسوف در اواسط رویداد است، زمانی که ماه در سایه کامل زمین قرار می گیرد.
گرفتگی کامل ماه یک اتفاق ناگهانی و جذاب از وقایع کیهانی است. از زمان شکل گیری ماه، حدود ۴/۵ میلیارد سال پیش، این کره خاکی از سیاره ما دور می شود (حدود ۱.۶ اینچ یا ۴ سانتی متر در سال). تنظیمات در حال حاضر کامل است و ماه در فاصله مناسبی قرار دارد تا سایه زمین بتواند ماه را کاملاً بپوشاند. میلیاردها سال دیگر، شرایط اینگونه نخواهد بود.
طبق گفته ناسا، هر سال دو تا چهار خورشید گرفتگی اتفاق می افتد، در حالی که ماه گرفتگی ماه کم تر رخ می دهد. ناسا می گوید: “در هر سال تقویمی، حداکثر چهار خورشید گرفتگی و سه ماه گرفتگی را شاهد هستیم. با این حال، در حالی که خورشید گرفتگی فقط در مسیری تقریباً ۵۰ مایلی قابل مشاهده است، هر گرفتگی ماه در بیش از نیمی از زمین قابل مشاهده است.
انواع ماه گرفتگی
ماه گرفتگی کامل (Total lunar eclipse): سایه کامل (چتری) زمین روی ماه می افتد. ماه کاملاً ناپدید نخواهد شد اما در تاریکی وهم انگیزی فرو خواهد رفت. مقداری از نور خورشید که از جو زمین عبور می کند، پراکنده شده و شکسته یا خم می شود و مجدداً روی ماه متمرکز می شود و حتی در طول کلیت نیز به آن تابشی کم نور می بخشد.
اگر روی ماه ایستاده بودید و به خورشید نگاه می کردید، می دیدید که دیسک سیاه زمین کل خورشید را مسدود کرده است اما همچنین حلقه ای از نور منعکس شده را می بینید که در اطراف لبه های زمین می درخشد. این نوری است که در ماه گرفتگی کامل روی ماه می افتد.
ماه گرفتگی جزئی (Partial lunar eclipse): بعضی از خسوف ها فقط جزئی هستند. اما حتی یک ماه گرفتگی کامل در هر دو طرف، کلیت فاز جزئی را پشت سر می گذارد. در طی مرحله جزئی، خورشید، زمین و ماه کاملاً هماهنگ نیستند و به نظر می رسد سایه زمین قسمتی از ماه را می گیرد.
بنا به گفته ناسا: “آن چه مردم در هنگام گرفتگی جزئی ماه از زمین می بینند، به نحوه صف آرایی خورشید، زمین و ماه بستگی دارد.”
ماه گرفتگی پنومبرال (Penumbral lunar eclipse): این نوع کم ترین جذابیت را در بین انوع ماه گرفتگی دارد زیرا ماه در سایه ضعیف بیرونی زمین قرار دارد. تا زمانی که شما یک ناظر آسمانی فصلی نباشید، احتمالاً متوجه این تأثیر نخواهید شد.
زیبایی حیرت انگیز ماه گرفتگی کامل
ماه در هنگام وقوع خسوف یا ماه گرفتگی کامل، ممکن است قرمز یا مسی رنگ شود زیرا در حالی که ماه در سایه کامل زمین قرار دارد، مقداری نور از خورشید از جو زمین عبور می کند و به سمت ماه شکسته می شود.
در حالی که سایر رنگ های این طیف توسط جو زمین مسدود و پراکنده می شوند، نور قرمز به سهولت از آن رد می شود. در واقع مانند این است که تمام رنگ های حاصل از طلوع و غروب خورشید در این سیاره را روی ماه ریخته ایم.
به گفته دانشمندان ناسا: “رنگ دقیق ماه به میزان گرد و غبار و ابر در جو زمین بستگی دارد. اگر ذرات اضافی در جو وجود داشته باشد، مثلاً فوران آتشفشان، ماه دارای سایه قرمز تیره تری می شود.”
ماه گرفتگی بعدی چه زمانی خواهد بود
تازه ترین ماه گرفتگی کامل یا “ماه خون” در تاریخ ۲۶ مه ۲۰۲۱ (۵ خرداد ۱۴۰۰) رخ داد و در شرق آسیا، استرالیا، اقیانوس آرام و بسیاری از نقاط قاره آمریکا قابل مشاهده بود. ماه گرفتگی جزئی در ۱۹ نوامبر ۲۰۲۱ (۲۸ آذر ۱۴۰۰) دنبال می شود و از آمریکای شمالی و جنوبی، استرالیا و مناطقی از اروپا و آسیا قابل مشاهده است. این تنها دو ماه گرفتگی در سال ۲۰۲۱ خواهد بود.
ناسا لیستی را تهیه کرده است که ماه گرفتگی را تا سال ۲۱۰۰ پیش بینی می کند. هم چنین اطلاعات مربوط به گرفتگی های گذشته را نگه می دارند. طبق پیش بینی آژانس فضایی، در طول قرن ۲۱، زمین در مجموع ۲۲۸ گرفتگی ماه را تجربه خواهد کرد.
ماه گرفتگی کامل در تاریخ ۲۶ مه ۲۰۲۱
این ماه گرفتگی کامل، در مناطقی از آسیا و آمریکای شمالی قابل مشاهده بود اما تأثیر کامل آن در اقیانوس آرام و اقیانوسیه بهتر مشاهده شد. اوج گرفتگی در ساعت ۷:۱۹ صبح EDT (11:19 به وقت گرینویچ) بود و اولین مورد از دو گرفتگی ماه در سال ۲۰۲۱ است.
ماه گرفتگی جزئی ۱۹ نوامبر ۲۰۲۱
اگرچه ماه از نظر فنی کاملاً از قسمت سایه کامل زمین عبور نخواهد کرد، اما بیشتر صورت ماه به رنگ مایل به قرمز در خواهد آمد. همه ۵۰ ایالت در آمریکا قادر خواهند بود ماه گرفتگی را به طور کامل ببنید. ماخ گرفتگی جزئی امسال در ساعت ۴:۰۴ صبح EST (0904 GMT) به اوج خود می رسد و دومین و آخرین ماه گرفتگی سال ۲۰۲۱ خواهد بود.
چگونه می توان یک ماه گرفتگی را تماشا کرد
ماه گرفتگی از ساده ترین پدیده های نجومی برای مشاهده است. به سادگی به بیرون از خانه بروید، نگاه کنید و لذت ببرید. شما به تلسکوپ یا تجهیزات خاصی نیاز ندارید.
با این حال، دوربین شکاری یا یک تلسکوپ کوچک جزئیات را در سطح ماه بهتر به نمایش می گذارد. تماشای ماه در هنگام کسوف مانند هر زمان دیگری جالب است.
در اکثر موارد ماه گرفتگی ممکن است چند ساعت طول بکشد. بنابراین اگر خسوف در طول زمستان اتفاق افتاد و قصد دارید برای مدت طولانی به مشاهده آن بنشینید، برای راحتی خود، نوشیدنی و پتو یا صندلی گرم به همراه داشته باشید.
