بدون شک ستاره دنباله دار هالی مشهورترین دنباله دار در بین عموم مردم است. هالی یک دنباله دار “دوره ای” است و تقریباً هر ۷۵ سال به مجاورت زمین بر می گردد. اگر فرد خوش شانسی باشید، این امکان را برای انسان فراهم می کند که در طول زندگی خود دو بار آن را ببیند. آخرین بار در سال ۱۹۸۶ دیده شد و پیش بینی می شود در سال ۲۰۶۱ بازگردد. در این مقاله سعی می کنیم با هالی، این ستاره دنباله دار مشهور بیشتر آشنا شویم.
کشف و نام گذاری ستاره دنباله دار هالی
این ستاره دنباله دار به نام ستاره شناس انگلیسی ادموند هالی نام گذاری شده است. وی گزارش هایی را در مورد نزدیک شدن یک دنباله دار به زمین در سال های ۱۵۳۱، ۱۶۰۷، ۱۶۸۲ و ۱۷۵۸ بررسی کرد.
وی با بررسی شواهد و گزارش های تاریخی در این سال ها به این نتیجه رسید که این سه دنباله دار در واقع یکی هستند و همان دنباله داری هستند که بارها و بارها برمی گردد. سپس پیش بینی کرد این دنباله دار دوباره در سال ۱۷۵۸ دیده خواهد شد.
متاسفانه هالی برای دیدن این ستاره دنباله دار زنده نماند. اما کشف وی منجر به نام گذاری دنباله دار به نام او شد. (تلفظ سنتی این نام معمولاً با valley هم قافیه می شود.) محاسبات هالی نشان داد که حداقل بعضی از دنباله دارها به دور خورشید می چرخند.
علاوه بر آن، اولین دنباله دار هالی که در عصر اکتشافات فضایی دیده شد – در سال ۱۹۸۶ – باعث شد که بشر چندین فضاپیما را برای نمونه گیری از ترکیب آن به مجاورت آن نزدیک کند. همچنین تلسکوپ های پرقدرت ستاره دنباله دار را هنگام نزدیک شدن به زمین مشاهده کردند.
در حالی که چندین دهه است که نمی توان این دنباله دار را از نزدیک مطالعه کرد، دانشمندان همچنان به دنبال تحقیقات درباره ستاره های دنباله دار در منظومه شمسی هستند و به دنبال نمونه کوچک دیگری هستند که می تواند با هالی مقایسه شود.
دیده شدن دنباله دار هالی در طول تاریخ
طبق بررسی های انجام شده توسط آژانس فضایی اروپا، اولین مشاهدات شناخته شده هالی در سال ۲۳۹ قبل از میلاد اتفاق افتاده است که ستاره شناسان چینی، مشاهدات خود را از دیدن آن ثبت کردند. مطالعه دیگر (براساس مدل های مدار هالی) اولین مشاهده را به سال ۴۶۶ پیش از میلاد باز می گرداند، که توسط یونانیان باستان قابل مشاهده بوده است.
وقتی هالی در سال ۱۶۴ و سال ۸۷ پیش از میلاد دوباره به سمت زمین بازگشت، احتمالاً در سوابق تاریخی بابل که اکنون در موزه بریتانیا در لندن نگهداری می شود، یادداشت شده است. یک مقاله تحقیقاتی Nature درباره این یادداشت ها خاطرنشان کرد: “این متون تأثیر مهمی در حرکت مداری دنباله دار در گذشته باستانی دارند.”
مشهورترین داستان درباره ظاهر شدن هالی، اندکی پیش از حمله ویلیام فاتح به انگلیس در سال ۱۰۶۶ رخ داد. گفته می شود ویلیام معتقد بود ستاره دنباله دار خبر موفقیت او را می دهد. در هر صورت، به احترام ویلیام، ستاره دنباله دار روی ملیله بایو قرار گرفت که شرح حمله و فتوحات وی است.
با این حال ستاره شناسان در آن زمان ها، هر بار ظاهر شدن ستاره دنباله دار هالی را یک اتفاق منفرد می دانستند. ستاره های دنباله دار اغلب به عنوان علامت فاجعه یا تغییر بزرگ پیش بینی می شدند و نشانه خوبی برای بشر آن زمان به حساب نمی آمدند.
حتی شکسپیر در نمایشنامه خود “جولیس سزار” در حدود سال ۱۶۰۰ (درست ۱۰۵ سال قبل از اینکه ادموند هالی محاسبه کند که ستاره دنباله دار بارها و بارها برمی گردد) یک جمله معروف درباره دنباله دار ها دارد که بیان می کند: “وقتی متکدیان می میرند، دیگر دنباله دار دیده نمی شود؛ آسمان ها خودشان مرگ شاهزادگان را شعله ور می کنند. “
کشفیات درباره بازگشت هالی
با وجود این که نجوم در حدود زمان شکسپیر به سرعت شروع به تغییر کرد، اما بسیاری از ستاره شناسان زمان وی معتقد بودند که زمین مرکز منظومه شمسی است.
در این بین دانشمندی وجود داشت که همه تصورات بشر را تغییر داد. نیکولا کوپرنیک – که حدود ۲۰ سال قبل از تولد شکسپیر درگذشت – یافته هایی را منتشر کرد که نشان می داد که زمین نه نتها مرکز عالم نیست بلکه به دور خورشید می گردد. در واقع بیان کرد که این خورشید است که در مرکز جهان قرار گرفته است.
چندین نسل طول کشید تا محاسبات کوپرنیک در جامعه نجوم جا افتاد، اما وقتی این کار انجام شد، دانشمندان الگوی قدرتمندی را برای نحوه حرکت اجسام به دور منظومه شمسی و جهان ارائه دادند.
این دنباله دار در سال های ۱۵۳۱، ۱۶۰۷ و ۱۶۸۲ ظاهر شد. هالی پیشنهاد کرد که همین دنباله دار می تواند در سال ۱۷۵۸ به زمین بازگردد. هالی آنقدر زنده نماند تا بازگشت آن را ببیند – وی در سال ۱۷۴۲ درگذشت – اما کشف وی باعث الهام دیگران شد تا دنباله دار را به نام او بنامند.
در هر سفر پی در پی به منظومه شمسی، ستاره شناسان روی زمین، تلسکوپ های خود را به سوی آسمان چرخاندند تا نزدیک شدن هالی را مشاهده کنند.
عبور این ستاره دنباله دار در سال ۱۹۱۰ بسیار دیدنی بود، زیرا در حدود ۱۳.۹ میلیون مایل (۲۲.۴ میلیون کیلومتر) از زمین پرواز کرد. فاصله ای که حدود یک پانزدهم فاصله زمین از خورشید است. به همین مناسبت، ظهور دنباله دار هالی برای اولین بار در تاریخ توسط دوربین ضبط شد.
مارک تواین، نویسنده در سال ۱۹۰۹ گفت: “من در سال ۱۸۳۵ با ظهور دنباله دار هالی وارد این دنیا شدم. سال آینده دوباره دیده می شود و من انتظار دارم که با آن از این دنیا بیرون بروم.” تواین در ۲۱ آوریل ۱۹۱۰، هنگامی که دنباله دار از آن طرف خورشید بیرون آمد، درگذشت.
ظهور هالی در عصر اکتشافات فضا
هنگامی که دنباله دار هالی در سال ۱۹۸۶ به سمت زمین آمد، اولین باری بود که می توانستیم فضاپیمایی را برای تماشا و بررسی آن از نزدیک، ارسال کنیم.
وقتی ستاره دنباله دار نزدیکترین فاصله خود را با خورشید داشت، در طرف مقابل آن از زمین قرار داشت و آن را به جسمی کم نور و دور در فاصله ۳۹ میلیون مایلی زمین تبدیل کرد.
چندین فضاپیما با موفقیت سفر خود را به سوی دنباله دار را انجام دادند. این ناوگان سفینه های فضایی گاهی “Halley Armada” نامیده می شود. دو کاوشگر مشترک شوروی و فرانسه (وگا ۱ و ۲) در همان نزدیکی پرواز کردند که یکی از آن ها برای اولین بار تصاویر قلب یا هسته دنباله دار را ثبت کرد.
آژانس فضایی اروپا حتی بیشتر به هسته نزدیک شد و تصاویر دیدنی را به زمین ارسال کرد. ژاپن دو کاوشگر اختصاصی (Sakigake و Suisei) ارسال کرد که آن ها نیز اطلاعاتی را در مورد هالی به دست آوردند.
علاوه بر این، کاوشگر بین المللی ناسا (از سال ۱۹۷۸ در مدار) تصاویر هالی را از فاصله ۱۷.۳ میلیون مایل (۲۸ میلیون کیلومتر) ثبت کرده است. ناسا در گزارشی از این رویداد خاطرنشان کرد: “اجتناب ناپذیر بود که این مشهورترین دنباله دار مورد توجه بی سابقه ای قرار بگیرد، اما میزان واقعی تلاش حتی بسیاری از دست اندرکاران آن را متعجب کرده است.”
دهه های زیادی طول می کشد تا هالی دوباره به زمین نزدیک شود، اما در این بین هر سال می توانید بقایای آن را ببینید. بارش شهابی Orionid، که توسط قطعات هالی ایجاد می شود، هر ساله در ماه اکتبر رخ می دهد.
هنگامی که هالی در سال ۲۰۶۱ به سوی زمین بازگردد، ستاره دنباله دار در یک طرف خورشید با زمین قرار دارد و بسیار روشن تر از سال ۱۹۸۶ خواهد بود. البته مطالعات انجام شده نشان داده است که پیش بینی مدار هالی در مقیاس بیشتر از صد سال دشوار است.
علاوه بر آن ستاره دنباله دار ممکن است در کمتر از ۱۰۰۰۰ سال دیگر با جسم دیگری برخورد کند یا حتی از منظومه شمسی خارج شود. اگرچه همه دانشمندان با این فرضیه موافق نیستند.
