برای پاسخ دادن به این پرسش که آیا انقلاب صنعتی چهارمی در راه است یا خیر، بهتر است به بررسی روند و شرایط اقتصادی، سیاسی و اجتماعی حاکم بر دورانی که منجر به انقلاب های صنعتی پیشین شده است بپردازیم. اینگونه به بینش و درک بهتری از روند کنونی انقلاب صنعتی خواهیم رسید. بررسی این روند به ما کمک می کند تا در کنار آشنا شدن با تاریخچه انقلاب صنعتی، نتیجه گیری کنیم که آیا انقلاب چهارمی نیز در راه است یا خیر. با ما همراه باشید.
هر سه انقلاب صنعتی پیشین از سوی مجموعه ای از ابداعات فناوری جداگانه اما مرتبط با هم که به طور گسترده و هم‌زمان روی افزایش خروجی و کاهش ورودی تاثیر گذاشتند، شکل گرفتند. این انقلاب ها نیاز به نیروی انسانی، ماده اولیه و از همه مهم تر زمان را به طور چشمگیری کاهش دادند و درک اقتصادی و حتی درک کلی بشر از زندگی انسانی را متحول ساختند.
نخستین انقلاب صنعتی: قدرت بخار
به احتمال فراوان همه با جیمز وات آشنا هستیم کسی که توانست از دو منبع انرژی به هنرمندانه ترین شکل ممکن استفاده کند؛ زغال سنگ و بخار. او در سال ۱۷۷۶ میلادی ماشینی طراحی کرد که سوختن زغال در آن باعث تولید بخار می‌شد و در نتیجه، پیستون‌ها به حرکت در می‌آمد. بعد از وات، افراد دیگری در توسعه این موتور نقش داشتند به طوری که تا کمتر از صد سال بعد کارایی و سرعت موتورهای بخار به ۱۰ برابر رسید.
توانایی بشر در به کارگیری انرژی و ساخت موتور بخار همراه با ابداع روشی ارزان تر برای استخراج از معادن زغال سنگ، از فناوری های اصلی در شکل گیری این انقلاب بود. با وقوع این انقلاب، موتور های بخار با سوخت ارزان قیمت زغال‌سنگ فراگیر شده و تاثیر به سزایی در افزایش کارایی و بازده کارخانه های تمامی صنایع داشتند.
هم چنین صنعتی شدن حمل و نقل مانند احداث خطوط راه آهن و ساخت کشتی های بخار، باعث افزایش کیفیت و سرعت در تجارت و زندگی مردم شد که خود دلیلی بود بر بهبود شرایط اجتماعی و اقتصادی کشور ها.
دومین انقلاب صنعتی: تسلط بر فناوری
در اواخر قرن ۱۹ میلادی به دلیل پیشرفت هایی که از انقلاب صنعتی اول حاصل شده بود، حجم تولید آهن، فولاد و قطعات ماشین آلات افزایش یافته و بسیاری از قطعات در ابعاد استاندارد تولید شدند.
علاوه بر الکتریسیته و نفت، شاهد دو تحول بزرگ دیگر نیز بودیم، ابتدا تحول در ارتباطات با اختراع تلگراف، تلفن و رادیو، و سپس تحول در دستگاه های ساخت کاغذ که در آغاز قرن ۲۰ رخ دادند. این دو در کنار هم نقش موثری در گسترش دانش، اخبار و معلومات برای عموم مردم ایفا کردند.
هم چنین با ادامه صنعتی شدن حمل و نقل در تعدادی از کشور های پیشرفته و با توسعه موتور توربین بخار، زیر ساخت پیچیده ریلی جدید احداث شد و شریان های آبی دچار تحول شدند که ثمره آن ایجاد سیستم حمل و نقلی کاملا جدید و متحول شده بود. با وجود این پیشرفت ها انتقال تولیدات کالاها به صورت انبوه امکان پذیر شد در نتیجه بازارها نیز به دلیل افزایش تولیدات، افزایش سرعت حمل و نقل و کاهش هزینه های تولید، متحول شدند.
سومین انقلاب صنعتی: انقلاب دیحیتال
قطعا جنگ جهانی دوم از مخرب ترین و تاریک ترین دوران تاریخ بشر بوده است اما در همین دوران تاریک هم می توان به نکات روشنی نیز اشاره کرد. در این دوره تاریخی، علم و تکنولوژی به طرز عجیب و پر شتابی پیشرف کردند که دلیل اصلی آن جو رقابتی حاکم بین متحدین و متفقین برای پیروزی در جنگ بود.
بعد از جنگ جهانی دوم و از اواخر دهه ۵۰ میلادی تا به امروز، انقلاب صنعتی سوم یا همان انقلاب دیجیتال، ریشه در بطن جامعه دوانده و فناوری الکترونیکی، آنالوگ را به دیجیتال مبدل ساخته است. دو پیشرفت عمده این انقلاب، پردازش دیجیتال و فناوری ارتباطات است. پردازش سریع رایانه ها به همراه روابط بین دستگاهی ازطریق اینترنت و ماهواره، ساختار دیجیتالی خلق کرده که اطلاعات در آن به سرعت در سرتاسر دنیا و بین تمامی دستگاه ها مبادله می‌شوند. پیشرفتی که به مانند انقلاب اول اما در ابعاد بسیار وسیع تر باعث صرف جویی در کار، ماده اولیه و زمان شده است .
دستیابی به این انقلاب نتیجه تسلط بر الکتریسیته، دقت در ساخت و اختراع ریزپردازنده ها (موسوم به چیپ های رایانه‌ای) است. از گوشی های هوشمند گرفته تا تلویزیون ها ، دوربین های حرفه ای و حتی پهپاد ها. ریزپردازنده ها ستون اصلی تمامی تجهیزات پیشرفته الکترونیک امروزی هستند .
تاریخ شروع هر انقلاب و مهترین ویژگی های آن ها
اکنون با بررسی روند انقلاب های صنعتی پیشین به شباهت ها و تفاوت های موجود پی بردیم و دیدیم که هر انقلاب مشخصات و ویژگی های متمایزی نسبت به انقلاب پیشین خود داشته است. به طور خلاصه نسل اول صنعت از آب و بخار آب برای تولید استفاده می کرد. نسل دوم از انرژی برق برای تولید انبوه و گسترش تجارت با استفاده از حمل و نقل صنعتی استفاده می کرد. نسل سوم از الکترونیک و فناوری اطلاعات برای اوتوماسیون تولید و افزایش سرع و کاهش نیروی کار استفاده می کرد. اکنون نسل چهارم در حال ایجاد در ادامه نسل سوم می باشد، که ادامه انقلاب دیجیتالی است که از میانه نسل قبل شروع شده است.
اما سوال اساسی این است که:
آیا پیشرفت های موجود در ادامه انقلاب سوم است و یا آیا انقلاب صنعتی چهارمی در راه است ؟
برای پاسخ به این پرسش بهتر است به بررسی انقلاب چهارم و ویژگی هایش که آن را از انقلاب سوم متمایز می کند بپردازیم.
چهارمین انقلاب صنعتی: هوش مصنوعی
با این وجود که برخی معتقدند تغییر و تحولات فناورانه ایجاد شده بخشی از انقلاب صنعتی سوم هستند، اما انقلاب چهارم دارای ویژگی هایی است که آن را از انقلاب سوم متمایز می کند و به طور قطع می توانیم بگوییم که انقلابی جدید آغاز شده یا در حال آغاز شدن است:
سرعت: رشد نمایی به جای خطی
انقلاب های صنعتی قبلی از سرعت خطی برخوردار بودند به این معنی که تکنولوژی با سرعت ثابتی پیشرفت می کرد، اما انقلاب صنعتی چهارم به جای سرعت خطی از سرعت نمایی برخوردار است که این موضوع حاصل جهان چند وجهی و عمیقاً در هم تنیده ای که ما در آن زندگی می کنیم و این واقعیت است که فناوری های نوین موجب تولید فناوری های جدیدتر و توانمندتر می شوند.
گسترده و عمیق : این انقلاب تاثیر مستقیم بر هویت بشر دارد!
انقلاب صنعتی چهارم بر انقلاب دیجیتال مبتنی است و ترکیبی از فناوری های مختلف ایجاد می کند که منجر به تغییر الگوهای بی سابقه در بخش های اقتصاد، کسب وکار و جامعه به صورت جداگانه می شود و چگونگی انجام کارها، از کارهای کوچک روزمره تا سیاسیت های کلان کشور ها را کاملا تغییر داده است. تحول کلی سیستم ها در تمام کشورها، شرکت ها، صنایع و جامعه نمونه ای دیگر از این تغییر هویت است.
تغییرات عمیق و نظام مند: تحولی عظیمی در حال رخ دادن است
تأثیرات شگرفی در اقتصاد و اشتغال در جریان است. سرمایه گذار ها تمایل بیشتری به شرکت های تکنولوژی محور و مرتبط با فناوری های نوین دارند زیرا همانگونه که در مورد قبل اشاره شد تغییرات عظیمی در هویت جامعه و چگونگی انجام امور ایجاد شده است که تاثیر مستقیمی بر اقتصاد و نحوه جهت گیری اش دارند.
برای مثال اگر شهر دیترویت آمریکا را نماد انقلاب صنعتی سوم در نظر بگیریم، مشاهده می کنیم که سه شرکت بزرگ خودروسازی این شهر با ۱.۲ میلیون کارمند، فروشی معادل ۲۵۰ میلیارد دلار داشتند، اما اگر سیلیکون ولی با شرکت های مطرحی همچون مایکروسافت، اپل، گوگل، و … نماد انقلاب صنعتی چهارم باشد، مشاهده می کنیم که سه شرکت بزرگ این شهر با ۱۳۷ هزار کارمند، فروشی معادل ۲۴۷ میلیارد دلار دارند.
کلام آخر
با شروع انقلاب صنعتی سوم در سال ۱۹۶۹، استفاده از فناوری IT آغاز می شود و تحولات عمیقی در تولید، ماهیت نیروی کار، ارتباطات و اطلاعات و … به وجود می آید. حال، در عصری قرار داریم که سرعت و اهمیت فناوری بسیار بیشتر از گذشته شده است و ترکیب فناوری های مختلفی مانند فناوری های فضایی، هوش مصنوعی ، اینترنت اشیا و … در حال ایجاد تغییراتی جدی، نظام مند و عمیق در زندگی بشر هستند.
تغییراتی که آنقدر مهم هستند که تحولی عظیم در همه جنبه های زندگی بشر و شرایط جوامع مختلف ایجاد کرده اند. عظمت این تغییرات می تواند دلیلی باشد بر آغاز عصری جدید.
